امروز جمعه 10 فروردين 1403

تحليلي اجتماعي ـ سياسي از منظر علم مديريت منابع آب

ديدگاه نخبگاني
بوي خوش فصل مردم!
تحليلي اجتماعي ـ سياسي از منظر علم مديريت منابع آب
دکتر ميثم مجيدي خليل‌آباد
عضو هيأت علمي مرکز آموزش‌عالي کاشمر
 
از بزرگترين نعمتهاي خدادادي را ميتوان چهارفصل بودن کشور عزيزمان ايران دانست. کشوري که به لطف طبيعت، اقليمها و شرايط آب و هوايي متنوعي را در پهنه زيباي خود گسترانده است.
در اين موهبت الهي، کنار فصول طبيعي، فصلهاي مردم اما ظهور کمرنگي دارد. هر از گاهي فصل دل انگيز مردم هم نمايان ميشود که در آن مردم بسيار حائز اهميت هستند!
از منظر علم مديريت منابع آب، خصوصيات فصل مردم را ميتوان در چند مورد برشمرد. فصل مردم، مشابه بارش نعمت الهي در مناطق گرم و خشک است. چيزي که مردم اين مناطق، معمولاً زياد احساس و مشاهده کرده اند! اين بارشها نه به شکل برف، بلکه به شکل باران و عمدتاً با «شدت زياد» و نيز «مدت اندک» اتفاق ميافتد، که ماحصل آن بيشتر به صورت آبگرفتگي و يا سيلاب است، که خشک و تَر و خلاصه همه را با هم ميبَرد و يا به گِل مينشاند!
مضاعف اين‌که، با تغييرات اقليمي، امروزه با پديده هاي حَدي مواجه هستيم که در علم مديريت منابع آب، آن را اکستريم مينامند. اکستريمها، امروزه پديده هاي با شدت بالا و مدت کم را تقويت نيز کرده است. فصل مردم ما، از اين خصوصيت نيز بي بهره نيست. يعني سيلاب‌ها، مخربتر و گذراتر شده اند!
در فصل مردم، چندين پديده ديگر نيز اتفاق ميافتد، مثل مه آلود شدن شديد به نحوي که تشخيص سره از ناسره را دشوار ميکند. لغزندگي جاده و مسير، که حرکت را کُند و مختل و نيز گاه گِل آلود شدن آب که ماهيگيري را فقط براي عدهاي خاص فراهم ميسازد.
معيارهاي جالبي نيز در فصل مردم مطرح ميگردد، مثلاً استقلالي يا پرسپوليسي بودن ميتواند ما را چهارسال بعد، يک لحظه هم رها نکند و خاطره شگفت‌انگيزي از فصل مردم برجاي بگذارد! معيارهاي ديگري چون اقوام و فاميل وابسته، بچه محل، رِفيق پايه، حتي استايل و لباس زيبا، ليستهاي بلند و کوتاه، شعرها، شعارها و ترانه هاي هيجاني و غيره، همگي در اين فصل مردم ناخداگاه تبلور يافته و حتماً مستحضر هستيد که عبور از خطوط مختلف رنگي در اين فصل نيز بلامانع است.
شوربختانه، گاه اين معيارها سبب انتخاب راهي ميشود که ظاهراً امکان بازگشت که هيچ، امکان پايش و ارزيابي آن را نيز ناممکن ميسازد. شوربختي ديگر را بايد در کشور بيستونها و چهل ستونها جُست، آنجا که در فصل مردم، گاه از اين سوي بام و گاه از آن سوي بام ميافتيم! الگوهايي که هر چهار يا هشت سال دوباره اتفاق ميافتد و خوشبختانه، خاطراتمان، ما را در مواجهه با مخاطرات اين فصل، ياري نمينمايد! خلاصه، فصل مردم، پر از موج و هيجان است و بعضاً هر چي مواجتر، بهتر!
البته، آنچه گفته شد بدين معني نيست که تشخيصها همواره ناصحيح است، بلکه صرفاً بدين معني ست که در فصل مردم، تشخيص اصلح همواره سخت است و سخت تر از آن، تبعات اين موج و تحمل چهارساله همراه شدن با آن است.
در علم مديريت منابع آب، بايد به موضوع مهم ديگري نيز اشاره کرد و آن مفهوم «حکمراني» ست. «حكمراني ـ که با حاکميت متفاوت است ـ مجموعه اي از اقدامات فردي و نهادي، عمومي و خصوصي براي برنامه ريزي و اداره امور است که فرآيند مستمري از ايجاد تفاهم ميان منافع متفاوت و متضاد است و شامل نهادهاي رسمي و ترتيبات غيررسمي و سرمايه اجتماعي شهروندان است». حکمراني مشخص ميکند؛ تصميمات چگونه اخذ ميشود، چه کسي ميتواند از منابع استفاده کند و چگونه از پايداري منابع و تداوم حيات، حفاظت ميشود. در فصل مردم، آنچه لااقل ميتواند در بلندمدت و به کمک موج منتخب اتفاق افتد، پيگيري مجدانه اصلاح حکمراني از وضعيت عمودي فعلي به وضعيت مطلوب (مردم ـ محور) است، آنجا که ارتباط دوسويه و متقابل، همراه با اعتماد و عدالت، فراگير ميشود. مهمترين شاخص ارزيابي وکيل منتخب مردم را، پايمردي و اصرار بر حکمراني شبکه اي (مردم ـ محور) و توانمندسازي نهادهاي مردمي بايد دانست که پس از آن، پايش و نظارت و ارزيابي، توسط همين نهادهاي مردمي ممکن ميشود.
يک خواسته اساسي ميتواند همين باشد، که راي مردم فقط براي انتخاب نباشد، بلکه راي مردم، براي عزل نيز باشد. اين بدان معني ست که فصل مردم به جاي هر چهار سال يکبار، لااقل دو سال يکبار پديدار شود، يکي براي انتخاب، يکي براي راي به عملکرد و ادامه فعاليت!
اين‌گونه شايد، بتوان تاثير آبي و يا قرمز بودن، بچه محل بودن، فاميل بودن و يا شعارهاي قشنگ را کم اثرتر کرده، و به جاي آن فصل مردم را پر رنگ تر و ماندگارتر کرد، لااقل به اندازه ي عمر برف روي قله ها!
دسته مطلب: